Mo'min molfurush tanish darvozaga yaqin kelib uyoq-buyoqqa o'g'rincha qarab qo'ydi-da, sersoqol yuzlarini asabiy silab bir muddat jimib qoldi.

— Shu enag'arnikiga keldim deguncha yuragim og'riy boshlaydi-ya! — o'ylardi u ko'k rangga bo'yab qo'yilgan temir darvozaga alam bilan boqib. — Shuncha qatnadim, bir so'm chiqargisi kelmaydi. Qachon qarasa, bahona topadi… Yo'q, bunaqasi ketmaydi. Bugun orani ochiq qilmasam otimni boshqa qo'yaman. Hali qarab tursin, Mo'minning kimligini bilib oladi…

— Sobir, hoy Sobir!.. — baqirdi darvozani oyog'i bilan qayta-qayta tepib. — Och eshigingni!.. Och dedim!..

Oradan bir-ikki daqiqa o'tib ichkaridan erkak kishining yo'talgani eshitildi va darvoza ochilib, Mo'minning ro'parasida Sobir qassob paydo bo'ldi.

— Ha-a, sizmidingiz? Keling, keling, aka, qani, ichkariga!..

Mo'min istar-istamas uy egasiga qo'l berib ko'rishdi-da, qovog'ini uygancha hovliga qadam qo'ydi. Ichkarida Sobir qassobning o'n yettiga to'lib-to'lmagan qizi Ma'mura uzun sochlarini yelkasiga tushirib olgancha hovli supurardi. Mo'min qizning bo'liq gavdasiga, qop-qora sochlariga, kaftlari to'sib turgan bo'lsa-da, hiyla ochilib qolgan siynalariga hirs bilan qarab qo'ydi-da, maqsadga o'tdi.

— Xo'sh, qassob, qarzni tayyorlab qo'ydingmi?

Sobir qassob boshini qashib yerga boqdi.

— Endi… Aka, o'zingizdan qolar gap yo'q. Bozorning mazasi bo'lmayapti. Buni o'zingizam ko'rib yuribsiz…

— Nima qilay mazasi bo'lmasa?.. Men sendan bir million pulimni so'rab keldim. Qani pul?..

— Hali mundoq yig'inolganim yo'q, aka! — dedi Sobir qassob aybdorlarcha bosh egib. — Keliningizning yiliniyam… Ko'rdingiz, amal-taqal o'tkazdim.

— Vey, kallakesar, — birdan haqoratga o'tdi Mo'min. — Qassobman, meni hech narsa qila olmaydi deb o'ylayapsanmi? Vey, enangni uchqo'rg'ondan ko'rsatib qo'yaman, bildingmi?! Bor pulni opchiq!.. E, kuniga ikki-uchtadan mol so'yasan yo'q deganda… Meni ahmoq deb o'yladingmi? Bor dedim, nega qoqqan qoziqday serrayib turibsan?..

Bu gap Sobir qassobning nafsoniyatiga tegdi. Beixtiyor ranglari oqarinqirab (jahli chiqsa, shunday holatga tushardi) Mo'minga hezlandi.

— Kim kallakesar?.. Molfurush, sen ko'pam haddingdan oshavermagin! Beraman o'sha pulingni o'lmasam!..

— Ie, hali meni qo'rqitmoqchi bo'lyapsanmi-a?.. Meni-ya?.. Haddingdan oshmagin-da, pulni opchiq!..

— Pulim yo'q hozir! Nimaga tushunmaysiz?.. — yana o'zini bosib «sizlash»ga o'tdi Sobir qassob. — Kap-katta odamsiz-ku!..

— Ayt, sening oldingga nechanchi kelishim-a? Nechanchi kelishim, ayt!..

— Ha… Oltinchisi…

— Ko'rdingmi? Odamda sal insof bo'lishi kerak… Hozirgi zamonda katta pul berganlar ustiga foiz olishadi. Men sendan foiz talab qilganim yo'q-ku, o'zimning pulimni so'rayapman.

— Bo'pti, aka, tushundim… Xudo xohlasa, bir hafta ichida qarzimni uzaman.

— Yo'q, — dedi Mo'min hovli supurib bo'lib ichkariga kirib ketayotgan qassobning qiziga yana bir tikilib olarkan. — Bugun kechqurun yana kelaman. Agar tayyorlab qo'ymasang… Qizing Ma'murani opketaman… Ha endi, o'zing bilasan, uyda yolg'izman…

— Nima?.. Qizimga til tekkizma!.. Hozir…

— Vey, namuncha hezlanavermasang? Melisaga bermaganimgayam shukr qil!

Sobir qassob kutilmagan harakat bilan Mo'minning yoqasidan oldi.

— Qizimga til tekkizma, haromi!..

— Tort qo'lingni!.. Yo'qsa…

— Nima qilasan? Urasanmi? Ur!..

Mo'min bir siltanishda qassobning qo'llaridan chiqdi-da, sal nari borib qo'llarini bigiz qildi.

— Mana ko'rasan, kechqurun kelganimda bir milyonim tayyor bo'lmasin… Men aytganini qiladigan odamman…

— Mana senga pul! Bir tiyin ham bermayman.

— Ko'ramiz.

Shu bilan suhbat yakun topdi. Mo'min qo'llarini musht qilgancha, so'kina-so'kina qassobning hovlisini tark etdi.



* * *



Jazavaga tushgan Mo'min kechgacha o'ziga kela olmadi. Har ehtimolga qarshi yigirma besh yoshlardagi yaqin ulfati Ma'rufni chaqirib keldi.

— Menga qara, bir ish bor. — dedi u yigitga. — Agar qoyillatsang, arra qilamiz.

— Nimani arra qilamiz, aka?

— Qizni, ahmoq, qizni!

— Ie, qanaqa qiz?

— Sobir qassobning qizini o'g'irlash kerak.

Ma'ruf tanish ismni eshitib orqaga tislandi.

— O'ylab gapirayapsizmi? Axir…

— Nima? Qo'rqib ketdingmi?.. To'xta, sen mashina olmoqchiman, ozgina pul yetmay turibdi deganding-a?

— Ha. Ikki ming ko'kidan yetmay turibdi.

— Ana, mabodo, o'sha qizni o'g'irlab, imi-jimida mening qo'limga topshirsang, ikki ming qarzni o'zim berib turaman…

— To'g'ri-ku-ya, — o'ychan javob qildi Ma'ruf. — ammo… Qassobni yaxshi bilaman-da!.. Bitta-yu bitta qizi… E, aka, shayton yo'ldan ozdiribdi sizni. Bir mahallada yashab turib ham shunday qiladimi odam?..

— Menga aql o'rgatma! Pul kerak bo'lsa, mana senga imkoniyat.

— Yo'-o'q, qamalib ketishni istamayman. Meni tinch qo'ying!

— O'zingam quyonyurak ekansan. — qo'l siltadi Mo'min. — Bor, toshingni ter, sendaqalarga bitta gapni aytib bo'lmaydi… Menga qara, agar birovga churq etsang…

— Men unaqa odam emasman. Xotirjam bo'ling, oramizda qoladi…

Ma'ruf chiqib ketgach, Mo'min kechgacha ko'chaga chiqmay, turli rejalar tuzdi. Ma'murani qanday qo'lga tushirish-u, uyga olib kelib qanday yo'l bilan «ish» bitirish yo'llarini izladi…

Nihoyat bir qarorga keldi shekilli, qorong'i tushishini poylab soat taxminan kechki o'nlardan keyin dala yo'l bilan qassobning tomorqasi orqali hovliga kirib bordi. Bu vaqtda qishloq odamlarining deyarli barchasi uxlashga yotishadi. Qassobning ham chiroqlari o'chirilgan edi…

— Men senga ko'rsatib qo'yaman qarz uzmaslik qanaqa bo'lishini. — ko'nglidan o'tkazdi Mo'min Ma'mura yotadigan xonaning derazasi ostiga yaqinlashib. — Joningni sug'urib olganimda bilasan pulning qanchalik shirinligini…

U quloqlarini deraza oynasiga tirab qizning uxlagan-uxlamaganini tekshirib ko'rgan bo'ldi. Xona ichi jim-jitligiga amin bo'lgach, asta nari borib Sobirning xonasini ham shu taxlit tekshirdi. Bu xonada ham sukunat hukmron.

— O'la, — deya pichirladi Mo'min. — O'likday qotib bo'psan-ku!.. Qo'lidan hech vaqo kelmaydi deb o'ylagansan-da!.. Mishiqi-ey, qassobman, meni hech kim chuv tushirolmaydi deb xayol qilsang, adashasan. Chunki, sen shoxida yursang, biz bargida yuramiz… Eh, o'zi anchadan beri shu do'mboq qizi tinchimni o'g'irlagandi… Xotinsizlik qursin…

Shu tobda kutilmagan hodisa sodir bo'ldi. Mo'minning yelkasiga kimdir qo'lini qo'ydi-yu, o'ziga qaratdi.

— Sobi-ir!..

— Sen yaramas, baribir itligingcha qolibsan-da-a?.. — bu qassob edi. Bir qo'lida mol so'yadigan pichoq, ikkinchi qo'li esa, Mo'minning tomog'idan bo'g'di. — Hozir seni chavaqlab tashlayman-da, keyin o'zim melisaga boraman… Hali-chi, qizimga manaman deganiyam ko'z olaytira olmagan… Endi sen qari tulkiga tushib qolibdimi?!.

— Qo'yvor, — xirillab qassobning qo'lidan chiqishga urinardi Mo'min. — O'ldirib qo'yasan, xunasa!.. Qo'yvor!..

Sobir qassob uni sudraklab bir chetga olib o'tdi-da, bir zarb bilan yerga yotqizib, ustidan oyoqlari bilan bosib oldi.

— Kalimangni keltiraver, molfurush! — dedi xotirjamlik bilan pichoqning